सोडियम एलुमिनोसिलिकेट: Difference between revisions
No edit summary |
No edit summary |
||
| Line 3: | Line 3: | ||
| ImageSize = | | ImageSize = | ||
| ImageAlt = | | ImageAlt = | ||
| IUPACName = | | IUPACName = एल्यूमीनियम सोडियम डाइऑक्साइड (ऑक्सो) सिलेन | ||
| OtherNames = | | OtherNames = एल्युमिनोसिलिक एसिड, एल्युमिनियम सोडियम सिलिकेट | ||
|Section1={{Chembox Identifiers | |Section1={{Chembox Identifiers | ||
| CASNo = 1344-00-9 | | CASNo = 1344-00-9 | ||
| Line 36: | Line 36: | ||
}} | }} | ||
}} | }} | ||
[[सोडियम]] एलुमिनोसिलिकेट उन यौगिकों को संदर्भित करता है जिनमें सोडियम, [[ अल्युमीनियम | | |||
'''[[सोडियम]] एलुमिनोसिलिकेट''' उन यौगिकों को संदर्भित करता है जिनमें सोडियम, [[ अल्युमीनियम |एल्युमिनियम]] , [[सिलिकॉन]] और [[ऑक्सीजन]] होते हैं, और जिनमें पानी भी हो सकता है। इनमें सिंथेटिक [[अनाकार ठोस|एमोरफोस]] सोडियम एलुमिनोसिलिकेट, कुछ प्राकृतिक रूप से पाए जाने वाले खनिज और सिंथेटिक जिओलाइट्स सम्मिलित हैं। इस प्रकार सिंथेटिक अनाकार सोडियम एलुमिनोसिलिकेट का उपयोग व्यापक रूप से खाद्य योज्य, [[ई नंबर|E 554]] के रूप में किया जाता है। | |||
== अनाकार सोडियम एल्युमिनोसिलिकेट == | == अनाकार सोडियम एल्युमिनोसिलिकेट == | ||
यह पदार्थ विभिन्न प्रकार की रचनाओं के साथ निर्मित होता है और इसके कई अलग-अलग अनुप्रयोग होते हैं। यह भोजन में योज्य ई 554 के रूप में पाया जाता है जहां यह [[ पिण्डन निरोधक कारक | | यह पदार्थ विभिन्न प्रकार की रचनाओं के साथ निर्मित होता है और इसके कई अलग-अलग अनुप्रयोग होते हैं। यह भोजन में योज्य ई 554 के रूप में पाया जाता है जहां यह [[ पिण्डन निरोधक कारक |एंटीकेकिंग]] (मुक्त प्रवाह) एजेंट के रूप में कार्य करता है। चूंकि यह कई प्रकार की रचनाओं के साथ निर्मित होता है, इसलिए यह निश्चित रूप से निश्चित [[स्तुईचिओमेटरी]] वाला रासायनिक यौगिक नहीं है।<ref>[http://www.chem.unep.ch/irptc/sids/oecdsids/Silicates.pdf United Nations Environment Programme] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100331011523/http://www.chem.unep.ch/irptc/sids/oecdsids/Silicates.pdf |date=2010-03-31 }}</ref> एक आपूर्तिकर्ता अपने उत्पादों में से एक के लिए 14SiO<sub>2</sub>·Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>·Na<sub>2</sub>O·3H<sub>2</sub>O,(Na<sub>2</sub>Al<sub>2</sub>Si<sub>14</sub>O<sub>32</sub>·3H<sub>2</sub>O) के रूप में एक विशिष्ट विश्लेषण उद्धृत करता है।.<ref>[http://www.rhodia-silicas.com/markets/datasheets/T17.pdf Solvay link no longer works]</ref> | ||
संयुक्त राज्य [[खाद्य एवं औषधि प्रशासन]] ने 1 अप्रैल, 2012 को 21 सीएफआर 182.2727 के | |||
संयुक्त राज्य [[खाद्य एवं औषधि प्रशासन]] ने 1 अप्रैल, 2012 को 21 सीएफआर 182.2727 के अनुसार उपभोज्य वस्तुओं के साथ सीधे संपर्क के लिए सोडियम एलुमिनोसिलिकेट (सोडियम सिलिकोएल्यूमिनेट) को सहमती दे दी है।<ref>{{cite web|title=Sec. 182.2727 Sodium aluminosilicate.|url=http://www.accessdata.fda.gov/scripts/cdrh/cfdocs/cfcfr/CFRSearch.cfm?fr=182.2727|publisher=U.S. Food and Drug Administration|accessdate=10 December 2012|date=1 April 2012}}</ref> सोडियम एलुमिनोसिलिकेट का उपयोग औषधीय कंटेनरों में पदार्थ को सूखा रखने के लिए [[आणविक छलनी|आणविक सीव]] के रूप में किया जाता है। | |||
सोडियम एलुमिनोसिलिकेट को इस प्रकार भी सूचीबद्ध किया जा सकता है: | सोडियम एलुमिनोसिलिकेट को इस प्रकार भी सूचीबद्ध किया जा सकता है: | ||
| Line 52: | Line 56: | ||
== खनिज जिन्हें कभी-कभी सोडियम एल्युमिनोसिलिकेट भी कहा जाता है == | == खनिज जिन्हें कभी-कभी सोडियम एल्युमिनोसिलिकेट भी कहा जाता है == | ||
प्राकृतिक रूप से पाए जाने वाले खनिज जिन्हें कभी-कभी रासायनिक नाम दिया जाता है, सोडियम एलुमिनोसिलिकेट में [[ऐल्बाइट]] (NaAlSi | प्राकृतिक रूप से पाए जाने वाले खनिज जिन्हें कभी-कभी रासायनिक नाम दिया जाता है, इस प्रकार सोडियम एलुमिनोसिलिकेट में [[ऐल्बाइट]] (NaAlSi<sub>3</sub>O<sub>8</sub>, [[plagioclase|प्लेजियोक्लेज़]] श्रृंखला का अंतिम सदस्य) और जेडाइट (NaAlSi<sub>2</sub>O<sub>6</sub>) सम्मिलित हैं। | ||
==सिंथेटिक जिओलाइट्स को कभी-कभी सोडियम एल्युमिनोसिलिकेट भी कहा जाता है== | ==सिंथेटिक जिओलाइट्स को कभी-कभी सोडियम एल्युमिनोसिलिकेट भी कहा जाता है == | ||
सिंथेटिक जिओलाइट्स में जटिल संरचनाएं होती हैं और उदाहरण (संरचनात्मक सूत्रों के साथ) हैं: | सिंथेटिक जिओलाइट्स में जटिल संरचनाएं होती हैं और उदाहरण (संरचनात्मक सूत्रों के साथ) हैं: | ||
* | *Na<sub>12</sub>Al<sub>12</sub>Si<sub>12</sub>O<sub>48</sub>·27H<sub>2</sub>O, जिओलाइट A (लिंडे टाइप A सोडियम फॉर्म, NaA), कपड़े धोने के डिटर्जेंट में उपयोग किया जाता है <ref name = "dyer">Alan Dyer, (1994),''Encyclopedia of Inorganic Chemistry'', ed R. Bruce King, John Wiley & Sons, {{ISBN|0-471-93620-0}}</ref> | ||
* | *Na<sub>16</sub>Al<sub>16</sub>Si<sub>32</sub>O<sub>96</sub>·16H<sub>2</sub>O, एनालसीमे, आईयूपीएसी कोड एएनए <ref name = "dyer"/> | ||
* | *Na<sub>12</sub>Al<sub>12</sub>Si<sub>12</sub>O<sub>48</sub>·q H<sub>2</sub>O लोसोड <ref>"Formation and Properties of Losod, a New Sodium Zeolite", Werner Sieber, Walter M. Meie ''Helvetica Chimica Acta'', Volume 57 Issue 6, pp. 1533–1549, 10.1002/hlca.19740570608</ref> | ||
*Na<sub>384</sub>Al<sub>384</sub>Si<sub>384</sub>O<sub>1536</sub>·518H<sub>2</sub>O, लिंडे प्रकार n | |||
==संदर्भ== | ==संदर्भ == | ||
{{reflist}} | {{reflist}} | ||
[[Category: अकार्बनिक यौगिक]] [[Category: सोडियम यौगिक]] [[Category: एल्युमिनोसिलिकेट्स]] [[Category: जिओलाइट्स]] [[Category: खाद्य योज्य]] [[Category: ई-नंबर एडिटिव्स]] | [[Category: अकार्बनिक यौगिक]] [[Category: सोडियम यौगिक]] [[Category: एल्युमिनोसिलिकेट्स]] [[Category: जिओलाइट्स]] [[Category: खाद्य योज्य]] [[Category: ई-नंबर एडिटिव्स]] | ||
Revision as of 09:37, 28 July 2023
| Names | |
|---|---|
| IUPAC name
एल्यूमीनियम सोडियम डाइऑक्साइड (ऑक्सो) सिलेन
| |
| Other names
एल्युमिनोसिलिक एसिड, एल्युमिनियम सोडियम सिलिकेट
| |
| Identifiers | |
3D model (JSmol)
|
|
PubChem CID
|
|
| UNII | |
| |
| |
Except where otherwise noted, data are given for materials in their standard state (at 25 °C [77 °F], 100 kPa).
| |
सोडियम एलुमिनोसिलिकेट उन यौगिकों को संदर्भित करता है जिनमें सोडियम, एल्युमिनियम , सिलिकॉन और ऑक्सीजन होते हैं, और जिनमें पानी भी हो सकता है। इनमें सिंथेटिक एमोरफोस सोडियम एलुमिनोसिलिकेट, कुछ प्राकृतिक रूप से पाए जाने वाले खनिज और सिंथेटिक जिओलाइट्स सम्मिलित हैं। इस प्रकार सिंथेटिक अनाकार सोडियम एलुमिनोसिलिकेट का उपयोग व्यापक रूप से खाद्य योज्य, E 554 के रूप में किया जाता है।
अनाकार सोडियम एल्युमिनोसिलिकेट
यह पदार्थ विभिन्न प्रकार की रचनाओं के साथ निर्मित होता है और इसके कई अलग-अलग अनुप्रयोग होते हैं। यह भोजन में योज्य ई 554 के रूप में पाया जाता है जहां यह एंटीकेकिंग (मुक्त प्रवाह) एजेंट के रूप में कार्य करता है। चूंकि यह कई प्रकार की रचनाओं के साथ निर्मित होता है, इसलिए यह निश्चित रूप से निश्चित स्तुईचिओमेटरी वाला रासायनिक यौगिक नहीं है।[1] एक आपूर्तिकर्ता अपने उत्पादों में से एक के लिए 14SiO2·Al2O3·Na2O·3H2O,(Na2Al2Si14O32·3H2O) के रूप में एक विशिष्ट विश्लेषण उद्धृत करता है।.[2]
संयुक्त राज्य खाद्य एवं औषधि प्रशासन ने 1 अप्रैल, 2012 को 21 सीएफआर 182.2727 के अनुसार उपभोज्य वस्तुओं के साथ सीधे संपर्क के लिए सोडियम एलुमिनोसिलिकेट (सोडियम सिलिकोएल्यूमिनेट) को सहमती दे दी है।[3] सोडियम एलुमिनोसिलिकेट का उपयोग औषधीय कंटेनरों में पदार्थ को सूखा रखने के लिए आणविक सीव के रूप में किया जाता है।
सोडियम एलुमिनोसिलिकेट को इस प्रकार भी सूचीबद्ध किया जा सकता है:
- एल्यूमीनियम सोडियम नमक
- सोडियम सिलिकोएल्यूमिनेट
- एल्युमिनोसिलिकिक एसिड, सोडियम नमक
- सोडियम एल्यूमीनियम सिलिकेट
- एल्यूमीनियम सोडियम सिलिकेट
- सोडियम सिलिको एल्यूमिनेट
- ससिल
खनिज जिन्हें कभी-कभी सोडियम एल्युमिनोसिलिकेट भी कहा जाता है
प्राकृतिक रूप से पाए जाने वाले खनिज जिन्हें कभी-कभी रासायनिक नाम दिया जाता है, इस प्रकार सोडियम एलुमिनोसिलिकेट में ऐल्बाइट (NaAlSi3O8, प्लेजियोक्लेज़ श्रृंखला का अंतिम सदस्य) और जेडाइट (NaAlSi2O6) सम्मिलित हैं।
सिंथेटिक जिओलाइट्स को कभी-कभी सोडियम एल्युमिनोसिलिकेट भी कहा जाता है
सिंथेटिक जिओलाइट्स में जटिल संरचनाएं होती हैं और उदाहरण (संरचनात्मक सूत्रों के साथ) हैं:
- Na12Al12Si12O48·27H2O, जिओलाइट A (लिंडे टाइप A सोडियम फॉर्म, NaA), कपड़े धोने के डिटर्जेंट में उपयोग किया जाता है [4]
- Na16Al16Si32O96·16H2O, एनालसीमे, आईयूपीएसी कोड एएनए [4]
- Na12Al12Si12O48·q H2O लोसोड [5]
- Na384Al384Si384O1536·518H2O, लिंडे प्रकार n
संदर्भ
- ↑ United Nations Environment Programme Archived 2010-03-31 at the Wayback Machine
- ↑ Solvay link no longer works
- ↑ "Sec. 182.2727 Sodium aluminosilicate". U.S. Food and Drug Administration. 1 April 2012. Retrieved 10 December 2012.
- ↑ 4.0 4.1 Alan Dyer, (1994),Encyclopedia of Inorganic Chemistry, ed R. Bruce King, John Wiley & Sons, ISBN 0-471-93620-0
- ↑ "Formation and Properties of Losod, a New Sodium Zeolite", Werner Sieber, Walter M. Meie Helvetica Chimica Acta, Volume 57 Issue 6, pp. 1533–1549, 10.1002/hlca.19740570608